NHÁNH CÂY LIÊM SĨ - HUỲNH VĂN HUÊ

 Theo lẽ thường tình, sau khi đến viếng thăm và phúng điếu xong, khách thân tình phải nên nán lại ngồi chuyện trò cùng tang quyến. Có người khách, trước kia cũng sinh ra và lớn lên nơi xóm nhỏ này, nay sinh sống nơi khác, giờ trở về phúng viếng. Nhìn chăm chăm vào tấm di ảnh của Dì Hai, một cụ bà hiền lành, gương mặt hơi gầy nhưng đầy phúc hậu. Khách chợt như quay trở về thuở nào, về cái thời thơ ấu đã trôi qua của chính mình… .

 * * *

 Ngày đó nơi xóm nhỏ này nhà cửa còn thưa thớt. Vì vậy đương nhiên cây xanh lẫn cỏ dại, rồi đến vườn tược gần như phủ kín khắp nơi. Vào một sáng sớm tinh mơ cuối năm, thật sớm đến mức còn thấy vài ngôi sao lấp lánh, như còn lưu luyến màn đêm xuất hiện trên bầu trời. Qua ánh đèn dầu leo lét, trong không khí âm u hòa quyện giữa bầu trời tối đen của ngày cuối tháng. H

 Người ta thấy có hai đứa bé, đứa trai là anh, đứa nhỏ là em hãy còn học tiểu học, đứa lớn chỉ hơn em mình vài tuổi thôi. Hai đứa nhỏ làm gì vào cái giờ này? Cái thời khắc mà vào tuổi này tụi nó chỉ nên trùm mền ngủ thật kỹ? Chúng nó đi “mót” trái sa bô chê của vườn nhà Dì Hai Sang… .

 Mon men theo con đường nhỏ, uốn lượn theo bờ con sông , chúng nép sát vào nhau, một phần vì gió lạnh, một phần chắc chắn đúng hơn là… vì sợ. Khi ngang qua cây đọt sộp cổ thụ với những cành lá lòa xòa cùng những rể phụ lòng thòng phất phơ hay xoắn vào nhau tạo nên những hình thù kỳ dị. Ban ngày ban mặt đi ngang qua đây đã thấy rờn rợn, huống gì bây giờ trời còn tối đen… . Đứa nhỏ chợt như muốn rú lên, nắm chặc cánh tay anh nó khiến ngọn đèn chao đảo. Có mấy con dơi đen xì, no nê sau chuyến ăn đêm, hình như đập cánh nghe thật rõ (?) có con còn áp sát, lướt qua trên đầu nó! Cái không gian đông đặc, thời gian kéo dài như vô tận rồi cũng đi qua, chúng cũng đã lần mò đến được ranh vườn . Vào thời này thật yên ả thanh bình làm sao, vườn tược đầy ắp cây trái như vậy nhưng vườn Dì Hai tuyệt nhiên không cần rào giậu gì hết… . Vô trong vườn rồi bọn trẻ nhanh chóng bắt tay vào việc, đi một vòng qua các gốc cây sum suê những trái là trái. Nằm lăn lóc rải rác dưới gốc cây, những trái sa bô chê rơi rụng được mấy đứa nhỏ lượm hết cho ngay vào cái túi đệm. Có những trái đã chín tới ngon lành, nhưng phải chịu có mấy dấu răng dơi thật rõ. Rồi những trái rụng cũng hết… . Còn lại trên cành cây là những chùm trái lòa xòa, đu đưa ngang đầu tụi nhỏ như trêu như ghẹo. Hai đứa đưa mắt nhìn nhau dưới ánh đèn dầu vàng vọt, như muốn ngầm hỏi nhau một điều gì… . Rồi như cùng quyết tâm, chúng nắm chặt tay nhau, cùng quay vào hàng hiên trước nhà Dì Hai ngồi tránh gió cho đỡ lạnh. Đứa anh lên tiếng như để xóa tan một suy nghĩ không “tốt” vừa thoáng qua đầu:

Thôi mình vô đây ngồi chờ chút coi có trái nào rụng nữa không, bây giờ trời cũng còn sớm… .

 Tội nghiệp, hai đứa nhỏ gầy gò, tuy đã đỡ sợ bóng đêm, nhưng một lần nữa chúng lại nép sát vào nhau cho đỡ… lạnh! Vào mùa này trời đã hết mưa từ lâu, ban ngày chúng cũng đã bắt gặp trên đường những con trùn đất bò lên để rồi làm mồi cho không lũ gà cũng lũ kiến… . Người lớn trong xóm nói vậy là “mùa lạnh” đã về… .Trước nhà Dì Hai lại là mặt sông rộng, nên dù tuy có khoảng cách khá xa nhưng gió sông cũng góp thêm phần làm se sắt làn da bọn trẻ… . Trong mấy con gà ngủ đêm trên những cành sa bô chê thấp là đà gần mặt đất, con trống đầu đàn đã cất tiếng gáy đầu tiên để đón chào bình minh . Chân trời phía đông đã chớm rạng ánh hồng. Trời sắp sáng rồi.

 Trong nhà, sau lưng bọn trẻ chợt có tiếng mở cửa… . Dì Hai đã thức giấc, tay cầm cây đèn “hột vịt” – loại đèn dầu nhỏ khi xưa người ta “chong” suốt đêm cho đỡ… hao dầu – Dì Hai cất tiếng hỏi:

Mấy đứa làm gì thức dậy sớm quá vậy? – Chỉ hơi rụt rè chớ không hề ấp úng, đứa lớn trả lời:

Dạ, tụi con đi “mót” trái sa bô chê. – Vừa nghe nói lại vừa nhìn thấy cái giỏ đệm tụi nhỏ mang theo, Dì hiểu tất cả. Người đàn bà tốt bụng cất giọng cảm thương:

 Mấy đứa còn nhỏ lo ở nhà… ngủ, thức dậy sớm làm chi rủi bệnh hoạn làm ba, má buồn. Để Dì đi lấy cho một mớ… . – Dì Hai quay vào trong nhà cũng là lúc người chồng xuất hiện. Nhìn bọn trẻ với ánh mắt nghi ngờ, ông ra lệnh tụi nó trút tất cả các thứ trong túi đệm ra!... . Những trái sa bô chê đủ cỡ còn dính đầy đất cát nằm lăn lóc, tuyệt nhiên không có trái nào trên cuống còn dính lấy một chút nhựa trắng, thứ nhựa này sẽ chứng tỏ đó là trái đã được mới hái từ trên cây, là thứ trái bị hái trộm!... .Lúc này Dì Hai đã quay ra trên tay còn cầm cái rổ nhỏ với một mớ trái sa bô chê ngon lành, nhìn thấy cảnh tượng Dì hiểu tất cả. Ôn tồn, hồn hậu Dì nói:

 Dì cho hai đứa một mớ nè, bỏ hết vô túi đệm đi, trời cũng sáng rồi lo về để còn đi học.

 Hai đứa nhỏ nhìn Dì ngần ngại chưa động tĩnh gì hết. Hiểu ý Dì thúc giục lần nữa. Lần này sau khi nhìn Dì bằng ánh mắt biết ơn và… cảm kích – chỉ duy nhất với Dì thôi – rồi chúng ngoan ngoãn vâng lời. Khi chúng đi khỏi khoảng sân vườn, Dì quay sang nhẹ nhàng nói với người chồng:

Ông biểu tụi nó trút ra làm chi, rủi tụi nó nhỏ dại, lỡ hái một hai trái trên cây thì tụi nó mắc cỡ tội nghiệp… 

 Lòng nhân hậu của Dì như thế đó, đơn sơ, bình dị nhưng thắm đẵm tình người. Dì vốn là con gái duy nhất của đôi vợ chồng có thể gọi là… phú nông, thuộc một trong mấy dòng họ tên tuổi có công khai phá vùng đất này. Cũng ít ai biết Dì học hết bậc tiểu học thời Pháp và có thể giao tiếp bằng tiếng Pháp với mọi người. Về sau này, tất cả con cái Dì đều từng bước lớn khôn vào sau những năm “lịch sử sang trang”, tất nhiên trong hoàn cảnh “khó khăn chung” như của tất cả mọi người. Dì thường tâm sự với chung quanh, các con của Dì tuy không làm ông này bà nọ, nhưng được cái tụi nó hiền lành, sống được nhờ vào đôi tay khối óc của mình chớ không như những người tự nhiên trở nên vô cùng giàu có nhờ vào công sức của… người khác !!!

* * *

 Vào một buổi sáng, cái thời khắc người già hay ra trước sân để đón nhận những tia nắng ấm … .Dì Hai đang đứng với đứa cháu nội bên một gốc sa bô chê, thoạt nhìn qua ai cũng thấy có một nhánh kém xanh tốt hơn các nhánh cây còn lại. Người khách đến thăm nhà vốn là… một trong hai cậu bé năm nào đã từng thắp đèn dầu đến cái sân này vào lúc chưa mờ sáng để mót trái rụng. Qua câu chuyện của hai bà cháu,không biết thế nào mà khách chưa vội ra về, nán lại đứng nghe. Dì Hai nhìn khách, cười cười rồi tiếp tục giảng giải cho đứa cháu về cây sa bô chê:

Con biết không, nhánh cây này đang tươi tốt mấy ngày trước, giờ trở thành vàng vọt như vầy là vì con bù-sè(*) nó ăn ruồng bên trong. – Dì Hai gọi cháu nội của mình cũng là con - Xong Dì quay sang khách mĩm cười hỏi thăm mấy lời về chuyện học hành ở Sài Gòn rồi tiếp tục bài “nói chuyện” dường như không chỉ riêng với cháu của Dì!

 Nhưng cái nhánh cây này cũng… hay lắm. Sau khi chảy nhựa để “trị” con sâu không được, nó sẽ chịu… chết (cùng với con sâu quái ác). Nhánh cây sẽ gãy! Thà hy sinh phần nhánh này để cứu cả thảy thân cây. – Dì một lần nữa nhìn khách, cười nhè nhẹ một nụ cười… buồn:

 Cái nhánh cây còn như thế! Nó biết… “từ chức” làm… nhánh cây để cứu cả thân cây! Còn ngoài đời có nhiều người quyền cao chức trọng, làm hư việc ảnh hưởng đến biết bao nhiêu con người khác nhưng không hề biết… từ chức là gì!! Rõ ràng không bằng một nhánh cây. Nhánh cây này vậy mà còn biết… liêm sỉ !

 Đến đây sau cùng người khách cũng ra về. Nợ chữ nghĩa vẫn còn mang nặng, nhưng từ đó cho đến mãi về sau này con người ấy không sao quên câu chuyện “nhánh cây liêm sỉ” của Dì Hai. Một phụ nữ nông thôn bình thường, trình độ và hiểu biết không có gì cao thâm, hoàn toàn không có quyền hành chức vụ gì… . Thế mà người phụ nữ này đã nói lên một suy nghĩ, một nhận định dù đượm đầy vị đắng cay, chua chát nhưng đáng để cho mọi người phải suy ngẫm… ./.

 HUỲNH VĂN HUÊ ( 5-2012 )

_________________________

Ghi chú: (*) Bù-sè: Tên địa phương của một loài sâu đục thân cây.