Phiếm Lịch Sự - pđn

Phiếm Lịch Sự

 Còn xài điện thoại lưu động à? Vợ chồng nhà ông bạn tui sính sử dụng mấy cái máy này lắm

– vì “ba hoa thiên địa” được với bất kỳ ai khi ổng ‘bận trèo hái dừa xiêm’, hoặc đang ‘tíu tít bợ trái vú sữa trên cành nhân sinh’

– im ru bà rù – mà vẫn ngôn phì phò được với bạn. Hôm nhà ổng có giỗ, ổng dặn bà vợ:

“Tôi đi làm, chốc nữa bà nhắc nó mai qua nhà dự cho vui nghe.”

 Tui cũng nhớ chừng, điện thoại cho bả. Bà vợ thằng bạn sau khi mần xã giao trong phone câu chuyện mạnh khỏe cũng véo von nói:

“Vợ chồng tụi tui mời anh… mai… qua… ăn…”

 Đầu dây bên nay tui cảm thấy có một cái gì khang khác trong giọng nói của bả. Tui thắc mắc tự hỏi “Chắc bà này cảm bịnh hoặc trúng gió gì đó!” Sao tui nghe trong phone có tiếng ‘khììì… khììì...’ Rồi tiếp tiếng “ụụt… ụụt… tụụt… tụụt” [như tiếng cống tháo nước], rồi “rú-út… tọ-ot… tọ-ọt… à-ào àào,” tiếp theo tiếng nước rít “khe… khe…re-en… re-en… ộộc… ộộc… tồ-ồ… se-e… se-e…” Ồ… tưởng gì! Tui nghĩ ra rồi. Cái bà này “’bận’… quá riêng tư” mà vẫn cố lịch sự hơn cô Mỹ trên. Khen! Hội nhập đời sống nhanh mà!

 Thôi, tui chả thích dùng tô lô phôn di động đâu! Nghe rồi lầm tưởng, cứ đấu hót ai cũng ở không như mình, ngôn mãi… ngôn mãi mà người ta vì “lịch sự” không nỡ cắt câu chuyện đến hồi gay cấn nửa chừng xuân như bà vợ ông bạn đang bận đến… gì mà vẫn cố uyển chuyển thời gian vàng ngọc để nói. Nên nhiều khi hình ảnh sống động lại có tác dụng méo xẹo. Vì vậy người ta nói điện thoại cầm tay/di động hay dễ bị ung thư não là chỗ này đây!

 Tiếng Việt ít biến hóa, đổi mới từ ngữ; chứ tiếng Mỹ hay thay dạng chữ và cách nói liền luôn – giàu lắm - để đẹp lòng hai phía. Hồi xưa, dân ‘ba-trợn’ kêu ông già, đứa con nít mọi người đều là “man” này “man” nọ cho thành đồng bộ, xập xí xập ngầu bất kể lớn nhỏ. Chữ này hiếm khi dùng cho đàn bà. Vì khi ngôn theo chữ, kêu phái nữ là “woman” thì đúng, nhưng không được phép nói bà ta khơi khơi như thế. Nếu không muốn nói bà/chị ấy sẽ thét vào mặt đồ “mất ‘thầy giáo’ dạy!”

Để tránh các bà/cô nói kỳ thị, tiếng bấc tiếng chì, nhì nhằng thiếu bình quyền – sao chỉ có chữ của đàn ông thôi – nên tiếng Mỹ đổi danh từ “man” lại thành “guy” dùng cho hai phe. “Guy” dịch là “gã/người.” Tuy nhiên, theo tự điển Anh-Việt của Viện Ngôn Ngữ Học ViệtNam là “hắn/chàng,” tạm được đi, còn học thức chán (theo tiếng Việt thì chỉ riêng phái nam) thôi. Còn tiếng “người” chỉ tổng quát cho nam-nữ - như câu tiếng Việt mình hay nói: “Mấy ‘người’… bầy hầy quá” chung cho một nhóm đực-cái thì cái nghĩa ‘guy’ này cũng bất lịch sự/quê quê cho người được nghe. Vì “mấy người” ở đây cũng sắp sửa bị xuống cấp/đồng dạng với “nhóm” con (cẩu cẩu.)

 Nên ta thường thấy trong các buổi “Talk Show,” chủ show kêu guy này guy kia; trỏ vào cái đám linh tinh ham chường mặt lên TV cho đời thấy cái bảng “mẹt” lúc họ đang cổ võ tự phóng ra khỏi vỏ đạo đức Mỹ. Ai nghe cũng hiểu rằng người chủ talk show đang đề cặp đến “nhóm nhân-vật” đó [Danh từ này hơi ‘méo’ tại đây nghen! Coi, Nhân=Người, Vật=con/đồ vật. Vậy, trường hợp này là mấy “Vật Người/Người Vật.

” Tui đồng ý, thì con người vẫn là con vật hai cẳng mà lị!] Cho nên hai phái nam nữ đều vỗ tay rôm rớp, miệng huýt sáo lia chia, vểnh môi cười giọng Tây Hoa tồ tồ - họ đồng ý được kêu “người vật/vật người” một cách xách mé tại đó. Hay cũng trong buổi học co-ed (cả nam lẫn nữ), vị giáo sư khả kính, mang cặp kính xệ giữa sống mũi, nhìn xuyên giữa chóp gọng và chân mày tỉa, đánh môi trên bục xuống:

“You guys… write this text.” Ý bà bảo các “người” làm bài thì y như rằng không thấy ai dám phản đối. Vì “người” không còn dành riêng cho giống ‘lòng thòng’ mà nó được lồng chung cái ‘oàm oạp.’ Nam nữ hiểu ý nhau là cùng dây nhưng khác phái/củ, không ai kỳ thị ai. Hay! Vì thế chữ “chairman” duy nhất thôi thì kỳ thị thấy mồ! Lỡ vị chủ tịch là đấng liền bà mà chỉ có chữ “chairman” hay vị liền ông mà “chairwoman” thì thật ‘tréo cẳng hai phái nam/nữ’ quá. Sau này thế nào cũng phải có chữ “chairguy/chairperson” chung cho 5 giống: nam/nữ/gay/lesbian/Tiffany (chuyển giống TháiLan) cho coi! Người viết vạn tuế các nhà ngôn ngữ học đã ‘bình hòa’ nam nữ - “hòa bình” mấy giới rất đắc nhân tâm.

 Còn ngôi thứ nhất nhiều khi rất lấy làm là một sự lẩm cẩm như “I want/Iwould like…” tạm dịch: “Tôi muốn… xin được…” xem ra có chiều vào bảo tàng viện ngôn ngữ. Đệ nhất danh xưng đem ra nói chuyện trong đám đa văn hóa tại xứ Hiệp Chủng này không còn đứng vững như ‘kiềng ba chân.’ Trừ trường hợp đòi hỏi quyết liệt mới dùng toàn “phần công lực” để xác định quyền sở hữu “I-Me-Mine”. Bằng không thì nhã nhặn (xuống đốc giọng tí):

 -“May I help you…?” (tạm dịch ‘cho phép tôi được giúp ông/bà/cô/chị/em/cháu/mầy/mấy ông/mấy bà/quý mợ…) Và người nghe không dám nói mình xấc xược/hỗn láo. Họ thấy người nói nhũn bệu ra. Đối tượng liền bơm chất tươi lên cái bảng mặt!

Đôi lúc tui cũng cố gắng hết mình vì tiêu chuẩn đời lễ độ đó, nếu không thì mếch lòng nước rước mình cho hội nhập, kiếm tí dân chủ tự do. Giờ ngồi ngóng cổ hơi mập qua cửa sổ, đôi khi nhớ lại câu: “Vui lòng khách đến vừa lòng khách đi” [tuốt luốt luôn] của ViệtNam hậu ’75 rất mời gọi để [ban sắc] bán cho ít bo bo, bột mì, rau già cá ươn… Chỉ có vậy thôi – mà lòng tui cứ vẩn vơ thầm phục trong trí – coi vậy mà “họ” cũng rất hì hục, lụp chụp, giành giựt, cấu xé, ấn nhét miệng nhau chữ “lịch sự” vì các món ‘cao-lương’.

 Tui cũng sợ suốt hai mươi mấy năm qua nên đành phải ở lại đây thử so sánh hai thứ lịch sự/tao nhã. Té ra, ViệtNam sau ’75, đôi khi chữ “lịch sự” được cắt dán, vẽ phấn màu trên tường vôi. Lâu lâu chất đỏ, xanh, vàng gì đó phai rồi thì sự “tao nhã” cũng tàn theo thực tế…!

 Tuy thế, có nhiều khi muốn lễ phép, tỏ tí tẹo văn minh – mà quái quỷ cứ nhằm lúc mình bận rộn/bấn xúc xích nhất lại phải nghe đầu dây nói bên kia uốn éo cái miệng quyết tranh thủ nói ào ào; không cần biết kẻ ‘bị mời’ có hiểu món được quảng cáo có thích hợp tình ý mời gọi – đúng người và hợp lúc/’ngay chóc size’ của người nghe hay không. Tui mới hello là ‘mẹ’ phang không kịp thở. [Cũng ghi chú thêm là thằng nội trợ đang chiên món cá già lửa]. Điện thoại reng hối hả. Mình tưởng việc hẹn lúc nãy người ta gọi tới nên lật đật bắt phone:

-“Hello…” Tôi chào đầy mình lễ phép.

-“Hi, tôi có thứ này tuyệt diệu cho bạn… blah… blah… blah… blah… blah… (Đầu dây bên kia bà cứ chu miệng nói ‘tưới hạt sen.’ Đầu dây bên này ‘nạn nhân’ lắng im cố nghe [cũng ậm à… ‘vì lịch sự’, có nghe hiểu gì chết liền]. Không lẽ gác máy. Mắt liếc chừng con cá đang chiên đang bốc khói xanh um lên trần… ‘mẹ ơi’ nó sắp khét).

-“Am sorry, bà nói kí gì?” [bình tĩnh nguyên, bình tĩnh! Tôi tự nhủ]. Cái smoke detector đang gọi xe chữa lửa tới. Tai tui nghe câu mất câu còn:

-“Cái nịt vú hiệu ‘Wonder Bra’ mới ra lò, tuyệt cú lắm… Nịt vào thấy ngay cặp ngực no tròn; tiết kiệm được mớ tiền plastic surgery, discount 20% cho bà nhà. Nói bả tới mua blah… blah…” Giọng bả đậm đặc lời vui vẻ mời gọi để thuyết phục mua hàng.

Tôi quăng ống nghe xuống cái ‘cốp’. Lúc này là tôi đúng thất lễ thật. Tội cái ống nghe vô tri, hư lại tốn tiền. Tôi vội tay cầm chảo trở cá thì nửa con gần cháy xém! [Trong bụng tui nghĩ mụ vợ “đúng mợ này có sao ‘Hoa Cái’ trong số tử vi chiếu mạng, nên đến đâu cũng có người chào đón mua hàng - từ ngoài Mall cho đến xó bếp. Mua trả trả mua! Thật… “store chạy!”]

Trời đất ơi. Xin lỗi nghe. Trường hợp này tôi không thể cù cưa lịch sự mà! Vì sắp “cháy nhà nên mới lòi ra mặt chuột” thằng tui bất lịch sự. Sao lễ độ nỗi!

Nhưng làm sao phản đối cái kiểu “văn minh/lễ phép” chận họng như ri? Bữa nọ đi mua kẹo ho, ngang qua tiệm ‘húi tóc’ gặp cô thanh nữ hớt tóc có mái tóc vàng óng đang vẩn vơ cười ruồi ngoài môi. Cổ ngó ra cửa lúc tui đi ngang tiệm. Tui cũng có máu 35 luân lưu rần rần trong huyết quản, qua đây vẫn chưa tuyệt hẵn. Thấy gái tóc nâu mắt xanh là khoái; tưởng đời đang vui trên môi cổ tự nhiên cô cười rồi ‘văng miểng’ trúng mình. Mua hàng xong trở lại tiệm hớt. Gặp cổ cũng đang lơ đãng đọc tờ báo, không [nhớ tui] ngước chào. Tui nghĩ bụng:

-“Cổ đâu có cười ‘cầu tài’ mình. Cổ ‘bố thí’ nụ cười chung chung mà tại mình ‘dò số bingo thấy trúng ẩu’ - tưởng trúng free $20 giá húi, nên mới thấy gái hớt chỉ cười một ta!”

 Bậy quá! Lỡ rồi thì ngồi đại xuống cho thợ đực hớt luôn. Quen tay, lục túi tìm điếu thuốc, nhìn bảng đề chữ “Thank you for not smoking.” Chật! Tấm bảng cũ lâu đời cám ơn mình không hút thuốc. Thôi, đành phải tự sĩ diện cho phải phép… rồi giã vờ gãi nách, bỏ thuốc vô túi.

 Rồi cũng ngày kia đang ti toe ngôn lũ con cháu: “Năm mươi năm trước, tao mới 25… cũng đẹp trai đâu ‘xệ’ vầy. Chung quanh tôi cười vui: -“Happy birthday to you. Happy birthday to you… Happy…” Các bạn bè, con cháu đang hát chúc mừng sinh nhật tui. Mình ráng phùn nướu sún thổi mấy chục cây đèn cầy bé tí tẹo. Quái! Thổi tắt cây này thì cháy cây kia. Chúng nó cười rần, tôi ứ hơi. Chuông điện thoại lại reo vang.

‘”Hel…lo.” Tôi đinh ninh ông bạn không tới điện thoại chúc mừng, vội bắt ống nghe:

-“Hi, tôi tên Jane trên sở ‘nhà đòn’ đây. Tôi muốn mời ông mua miếng đất cấm mồ sau khi mặc sơ mi gỗ; rất cao ráo sạch sẻ ở nghĩa trang… Ông nên mua ngay bây giờ đi… [ý cổ… kẻo có kẻ khác giật] và blah… blah… blah…

-“Oh! Thank God… Tui khỏe mạnh hiện đang sinh nhật mà mụ!”. Tui càu nhàu trong bụng bằng tiếng Đan Mạch.

Cứ thế và cứ thế gặp những chuyện gì không đâu để mình được bày tỏ sự phải phép. Dầu gì cũng nhớ câu ông bà dạy “Tiên học lễ, hậu học văn” (Proprieties come first, knowledges second) mà.

Thì cũng có. Nhưng hơi dư! Cô bạn người Mỹ trắng có mác hiệu ‘Clairol’/’L’Oréal’ gì gì đó. Một hôm nhấn tô-lô-phone ra tiệm bà xả tôi:

-“Hi dear! Tôi có hẹn ngày hôm nay mà tôi không thể đến, vì tôi bị cúm. I’m sorry.” Cổ lịch sự xin lỗi vì bể nghể trong mình.

-“That’s OK. Tôi hy vọng gặp lại bà lần hẹn khác. Take care.” Bả trả lời lễ độ vẻ nhã nhặn dụ khị lại.

-“OK, thank you. Nhưng chị nên lấy rượu cồn chùi ống nghe nhe… Coi chừng bị siêu vi trùng chị hít phải thì lây bịnh đó!” Bà ta còn nhớ cái ‘lịch sự dư thừa’ từ đằng xa mấy chục miles, con virus sẽ chuyền qua dây điện thoại lây lan cho người đối thoại.

Rồi lần khác. Chuông điện thoại cứ reng đến lần thứ tư không dứt. Tui phóng ba chân bốn cẳng lại bắt phone (nếu không nghe rủi có người thân bị gì kêu cứu thì sao.)

-“He… lo.” [Tui ái ngại ôm bụng].

-“Tôi đằng nhà báo… blah… blah… blah… muốn mời ông mua báo gởi tận nhà, rẻ… blah… blah… blah…” (Tui nghĩ lướt qua: Chà, sao ‘văn khúc, văn xương’ chiếu mạng của tui bị triệt rồi… tiếng Tây tiếng u gì mà mua bà). Tui trả lời:

-“Sorry, tôi không biết tiếng Anh.” Cố cắt lời bà ta. Tôi từ chối cách tối thiểu lễ phép lúc đang lấn cấn & quýnh, [vì tối qua uống thuốc xổ].

-“Không sao… không đọc thì anh học cũng được, học tiếng Anh luôn, blah…blah… blah…” Bà quảng cáo cố dai nhách lời mời mọc người tiêu thụ mà tui đang lúc lấn cấn… bấn đi cầu. Hoảng quá, tôi toáng lên:

-“I want to take a shit ma’am!” Quýnh quá rồi. Lúc này tôi mới dùng đại… đại danh từ đệ nhất danh xưng khẳng định: -“Tôi muốn đi ị, mẹ ‘ngoại’.” (chứ không thể lịch sự kiểu cọ nữa – quên luôn sorry.) Bà ta chắc cũng ngỡ ngàng vì cha tỵ nạn này lẩm cẩm, rõ ‘thúi bỏ mẹ.’ Tôi vọt vô restroom, đóng cửa cái rầm. Hú vía!!!

Nhưng, có cái lịch sự mà tự mình làm không tròn cũng cảm thấy rất ư là xấu hổ, muốn độn thổ/’dzọt’ lẹ:

-“Ông cởi giày ra để tôi khám chân…” Bác sĩ nhỏ nhẹ bảo thằng tui cởi giày để ổng coi tại sao tui hay bị đau đi cà thọt.

-“Cám ơn bác sĩ. Thôi, tôi sẽ gặp bác sĩ kỳ tới…” Vì vừa cởi giày, mới rút được phân nửa chân thì ‘nghe’ trong phòng bác sĩ sao có mùi ‘chuột chết’. Dòm quanh, thùng rác người ta mới thay sáng sớm rồi. Tôi mắc cỡ, đút chân vô lại vì không ‘nỡ…’ để người khác ngửi chân khắm quá của mình.

Lịch sự là văn minh. “Litter in its place, please” là câu thật giáo dục: nhã nhặn, cải thiện đức tính tốt cho cuộc sống hằng ngày - tạo lòng khoan hồng nếu em nhỏ cứ vứt đại rác làm người lớn phải lượm vì chướng mắt; và thông cảm trong chiều hướng tôn trọng nhau để mọi người bình thản sống vui thoái mái…là điều bắt buộc.

Biết vậy! Nhưng nhiều lúc tui ‘trật đường rầy’ vì các chuyện lẩm cẩm trên thành ra người không văn hóa. Nhưng nghĩ lại, tuy chẳng đặng đừng – mà có lúc lại hoan hỉ - vì sau khi “trút bầu tâm sự/nhẹ nhàng nương long” là cái khoản chót trong đệ tứ khoái – tôi cũng tự tha lỗi cho mình vì nhiều khi ‘bất lịch sự đúng lúc.’

[Ừa! Có lúc lịch sự, hòa nhã nhiều khi trái ý ‘quá cỡ thợ mộc.’ Vì ‘lễ phép/lịch sự’ là ‘hy sinh’ mà lỵ! Nhưng lắm khi điều gì bị buộc chung trong đời sống mà không thoái mái thì trở thành cái ách trên cổ tí!!! Vì thế phải đi học xả stress… bạn tôi

Nói vậy mà không phải vậy nghe các cháu tôi! Đừng giống ông mày! Ông bảo “Lịch Sự Vì Lịch Sự” (viết hoa đàng hoàng.) Hãy bắt chước đúng y việc nào ông dạy, nhưng cố tránh những việc ông mày làm… khi ông bắt buộc chúng con đi vào khuôn phép!

pđn