NHỚ CÔNG TRẠNG NGƯỜI ƠN - TRẦN VĂN TRUNG

 NHỚ CÔNG TRẠNG NGƯỜI ƠN

 Tục ngữ VN thường hay nhắc «Ăn trái nhớ kẻ trồng cây, uống nước nhớ người đào giếng».

 Người Việt Nam, dù ở trong nước hay sống xứ ngoài, hằng ngày đều nói tiếng Việt, viết chữ quốc ngữ, dạy con cháu luân thường đạo lý, chớ nên quên ơn người đã có công giúp mình, chấn hưng nền văn hóa nước nhà, mà hiện nay vẫn còn thọ hưởng: nhà bác học Petrus Trương vĩnh Ký, người đầu tiên phát huy nền văn học, hoàn mỹ chữ quốc ngữ Việt Nam.

I. THÂN THẾ, SỰ NGHIỆP

1. TIỂU SỬ : Ô. Jean Baptiste Trương vĩnh Ký, thường được gọi là Petrus Ký

tự Sĩ Tải, sanh ngày 6-12-1837, mất ngày 1-9-1898, tính đến đầu năm 2013, được gần 115 năm.

 Thân thế, công trình văn hoá, sự nghiệp xã hội chánh trị của Trương tiên sinh từ hơn một thế kỷ nay, đã được các vị giáo sư trí thức, học giả, giới báo chí trong nước và xứ ngoài đề cao, tôn vinh tài đức của nhà thông thái. (Các Giáo Sư Tiến sĩ Nguyễn thanh Liêm, GS Nguyễn vĩnh Thuợng, GS Vũ Ký, GS Dương ngọc Sum, Tiến sĩ Trần văn Đạt v.v...)

 Trong hơn thập niên gần đây, những đặc san của Liên Hội Ái Hữu Petrus Ký Nam Bắc Cali, các hội ái hữu cựu học sinh Liên Trường,Trung học Petrus Ký tại Pháp, và các nước khác trên thế giới đều ca ngợi biên soạn tài liệu sách vở của nhà Bác Học lưu lại.Tuyển Tập «Hiện tượng Trương vĩnh Ký» là quyển sách rất phong phú, súc tích, giá trị, được thực hiện bởi Tiến sĩ Trần văn Đạt và các Ông Lê thành Lân và Phạm hồng Đảnh tại Cali năm 2005, tập trung những bài viết của các vị văn hữu.

 Bài lược khảo này chỉ nhằm thuât lại các sự kiện liên hệ với Trương tiên sinh sau 100 năm quá cố.

 2. GIA ĐÌNH : Gia phả của Trương tiên sinh gồm có :

 Ô.Trương vĩnh Ký Jean Baptiste (6/12/1837 – 01/9/1898)

 Bà Vương thị Thơ (08/6/1841 – 17/7/1907)

 Ông bà sinh được 9 người con : 7 trai, 2 gái. Người con út thứ 9 là Ô. Trương vĩnh Tống Nicolas (11/3/1884 – 21/8/1974) kết hôn với bà Trần thị Lộ Elisa (28/3/1890 –20/4/1967).

 Bà phu nhân Trương vĩnh Tống là ái nữ cựu Đốc phủ Sứ Trần bá Thọ, cháu Tổng Đốc Trần bá Lộc. Khi xưa là Hội Trưởng «Hội Bạn Trẻ Con » Nam VN và hội viên hội Tương Trợ Cựu Chiến binh Pháp-Việt, được cựu Toàn quyền Nam kỳ Decoux ân thưởng bà huy chương «Kim Bôi ».

 Hai ông bà Trương vĩnh Tống Nicolas sanh được 14 người con chánh (11 trai, 3 gái)

Hiện nay, chỉ còn 3 người sanh tiền : bà Suzanne DAVANT (con thứ 13), bà Yvonne VINCENT (con thứ 14) và ông Charles Trương vĩnh Tống (con thứ 15).

 Ngoài 3 người trên, Ô.TVT Nicolas còn có 2 người con khác còn sống là bà Marguerite TVT và Vincent TVT.

 Một đặc điểm đáng lưu ý là trước khi lìa đời, cụ Trương vĩnh Ký đã chọn con trai út là ông Trương vĩnh Tống Nicolas để uỷ quyền thừa kế. Đến 50 tuổi, với đức tính ông Trương vĩnh Ký được vua Đồng Khánh tri ngộ, triệu vô kinh lãnh chức Ngự Điện giảng quan và dạy tiếng Pháp. Nhưng tuổi già sức yếu, lại lâm bịnh nặng, nên mấy tháng sau, ông phải cáo từ vua trở về Nam, vua hết sức mến tiếc, ngự tứ một bài thơ bằng chữ Hán, để khen ngợi đức tính của người quân tử (niên hiệu Đồng Khánh thứ 2).

 Ông Trương vĩnh Tống dịch thành thơ vần quốc ngữ, gồm 234 câu, và được trích như sau : …….

 Đương nay vận nước nhiều nàn

 Vì ta giúp đỡ, lo toan những điều

 Việc kia mối nọ cũng nhiều

 Vừa trong sáu tháng thảy đều đặng an.

 ……

 Sau khi Trương tiên sinh từ trần (01/9/1898), vua Đồng Khánh ban cho ông biệt hiệu «Nam Trung Ẩn Sĩ ». Thương tiếc ông Trương vĩnh Ký, nhà Học giả truyền bá tư tưởng cương thường Khổng Mạnh và khoa học Tây Âu, triều đình trọng dụng, đã phong chức hàm Cơ Mật Viện Tham Tá sung Hàm lâm viện Thị Giảng học sĩ.

 Một giai thoại mà tôi có dịp may được mạn đàm với người con thứ 12 Ô.Trương vĩnh Tống Nicolas là Ô. TVT Henri (24/4/1923 -12/3/2009), Ô. được nghe cha kể lại, là khi còn sanh tiền, cụ Trương vĩnh Ký, ngoài việc sáng tác các tác phẩm dạy ngữ học văn phạm, ngôn ngữ, tự vựng…, còn có biệt tài tính toán để chọn lựa ngày sanh con trai hay gái trước khi bà vợ mang thai. Ông đã tiên đoán với các Thống Đốc, Tỉnh Trưởng Pháp là phu nhơn ông sẽ nhiều trai như ông muốn. Kết quả đúng theo lời đoán và ông luôn thắng cuộc thách đố. Việc này, khi còn trẻ, tôi đã được nghe ông nội tôi dạy là áp dụng quẻ bát quái âm dương hỏi tuổi chồng, tuổi vợ, tháng thọ thai để biết số chẵn (âm) hay lẻ (dương). Xong xếp 3 số theo «quẻ» của bát quái (8 quẻ) là biết ngay trong một phút, có thai trai hay gái, hoặc dự định sanh gái hay trai. Sác xuất cách tính cổ truyền VN này, đa số có phần đúng.

3. CÔNG TRÌNH VĂN HOÁ

 Về việc bảo tồn luân thường đạo lý đông phương, đã được nhiếu nhà văn, sách báo tường thuật.lý tưởng của Trương tiên sinh được minh chứng qua :

a) Câu đối của giáo sư Ưng Thiều viết, để khắc trên hai cột cổng trường Petrus Ký trước năm 1953:

 Khổng Mạnh cương thường tu khắc cốt
Tây, Âu khoa học yếu minh tâm

(Tạm dịch : Tam cương, ngũ thường của đạo Khổng Mạnh nên khắc vào xương cốt, khoa học Âu Tây cần phải ghi tạc vào lòng).

 Thầy Ưng Thiều (1893 -1975 ) là cháu đích tôn của Thi bá Tuy-Lý vương Miên Trinh, con thứ 11 vua Minh Mạng. Ông là thầy học của Vua Duy Tân và là Giáo Sư Hán văn đại học Văn khoa Sàigòn.

b) Sách «Sơ học vấn tân Quốc ngữ Diễn ca» (Répertoire pour les nouveaux étudiants), chép ra quốc ngữ dẫn giải, của cụ P.J.B.Trương vĩnh Ký viết, do ấn quán Saigòn «C. GUILLAND et MARTINON» in, xuất bản năm 1884.

 Sách được trình bày qua ba loại chữ : Hán, Nôm, Pháp, in trên 36 trang. Mỗi trang kết luận bằng bài thơ lục bát văn nôm và dẫn giải.

 Theo lời dẫn của tác giả, dụng ý được tóm tắt như sau : sách «Sơ học vấn tân» nghĩa là « kẻ mới học hỏi bến», là sách An nam làm cho con nít học cũng như bên Tàu Tam-tự-kinh vậy. Sách này tóm cả truyện bên Trung quốc, cả truyện bên nước Nam ta nữa, lại có kể ra phép học, bài thi, khuyên gắng công học cho chuyên.

 «….Học thì chẳng phải là học cho biết viết chữ cho thuộc tiếng nói mà thôi,mà lại phải học nghĩa-lý phép tắc, lễ nghi cang-thường luân lý, là giềng mối mà xử trí trong việc ăn ở trong đời với thiên hạ. Ấy là lịch, ấy là thanh. Nên phải do cựu tùng tân mới là phải : chẳng nên mới chuộng cũ vong mà mang lấy tiếng «yểm cựu nghinh tân». Vì vật hữu bốn mặt, sự hữu thỉ chung, tri sử liên hậu, tắc cận đạo hỉ ». P.J.B. TRƯƠNG VĨNH KÝ

 Theo các tài liệu lược khảo của nhà văn Nguiễn-ngu-Í (di cư vào Bến Gỗ Biên Hoà Nam VN trước 1945) của GS Nguyễn vĩnh Thượng (2002) thì từ tháng 7 năm 1958, Ô.Trương vĩnh Tống Nicolas đã đem tặng viện Khảo Cổ Sàìgòn tất cả những tài liệu và sách vở trong thư viện gia đình của thân phụ ông mà ông còn giữ lại. Rất nhiều bản thảo do chính ông Trương vĩnh Ký chưa in, hiện còn tàng trử tại các thư viện khoa học xã hội Trung ương ở Hà Nội và thư viện KHXH tại Sàigòn (1958), và tại nhà thờ Chợ quán ở Sàìgòn.

 Sau biến cố 1975, theo báo chí Sàigòn kể lại, một số giấy tờ tài liệu của nhà bác học được tìm thấy nơi chợ trời, do nhà buôn bán lẻ, dùng gói hàng cho người mua lặt vặt. Một phần tài liệu khác may mắn được hậu duệ của nhà bác học, là Ô.Trương vĩnh Tống Charles, cháu thứ 15, mang theo sang Pháp và hiện còn lưu giữ riêng.

 Điều may mắn khác là tại thư viện «Maison de l‘Asie» 22 Av Pdt Wilson Paris 16, và Học Viện Cổ Viễn Đông rue de la Pérouse Paris 16, còn lưu giữ sách báo xưa liên hệ đến nhà bác học TVK mà các nhà biên khảo có thể đến tra cứu tại chổ. Tóm lại các sách di cảo đã hoàn thành hay còn dang dở của Trương Tiên sinh sẽ mai một với thời gian vì thời cuộc.

 II. SỰ KIỆN HIỆN TÌNH

 Gần 114 năm sau ngày vị bác học TVK tạ thế (1898 – 2012), mà mộ phần ông được xây lập tại chợ Quán Sàigòn, nóc nhà mồ bị hư hỏng, và cần được tu sửa. Từ 2008, ngôi mộ này vắng lạnh, điêu tàn và lặng lẽ trên mảnh đất ở góc đường Trần hưng Đạo và Trần bình Trọng (quận 5 TPHCM), vẫn được cháu cố vị bác học, hậu duệ của Ô.Trương vĩnh Thạnh Pierre (con thứ 7 của Ô.Trương vĩnh Tống) trông nom canh giữ, sống qua ngày trong căn lều bán bia và «ốc núi luộc» trong khuôn viên phần mộ.

 Những cháu khác của nhà bác học, may mắn được xuất ngoại, hiện sống tại Pháp, và Âu châu. Nhằm mục đích bảo tồn ngôi mộ bậc tiền bối, tác phẩm, di sản của ông nội, ông cố nội và cố ngoại, đã lập tại Paris (Pháp) một hội đoàn trong phạm vi gia đình : hội « Descendants de Petrus Ký».

1. HỘI DÒNG DÕI PETRUS KÝ.

 Từ 2008, Hội Dòng Dõi Petrus Ký ‘’ DDPK ‘’ ( Association «Descendants de Petrus Ký» là hội duy nhứt được thành lập tại Pháp ngày 20/5/2008, gồm thân quyến hậu duệ Ô. Petrus TVK, quy định bỡi đạo luật Pháp ngày 01-7-1901 và sắc lịnh 06-8-2001 ( công báo Pháp số 2105 -14-6-2008 ).

 Hội được lập nhằm mục đích:
- Tập trung những tác phẩm của nhà bác học VN đa ngữ TK XIX :
- Phổ biến văn chương giúp các giới sinh viên, nhà sưu tầm, giáo sư, sử gia, nhà

 ngữ học v. v..., có ý định khảo cứu hoàn hảo nhà bác học này.
- Bảo tồn quý kính ngôi mộ bậc tiền bối.
- Tiếp nhận các hội đoàn khác cộng tác với hội này.
Thành phần ban quản trị hội DDPK gồm có ;
- Hội trưởng : Ô. Trương vĩnh Tống Gilbert (cháu cố nội)
- Phó hội trưởng : Ô. TRẦN Vincent (cháu nội)

 Ô. DAVANT Clément (cháu cố ngoại)

 - Thủ quỹ : Bà Nguyễn văn Nguyện Agnès (cháu cố)
- Tổng thơ ký : Bà Trương vĩnh Tống Marie Christine (cháu cố nội). 

 2. SINH HOẠT HỘI DDPK.

 Mùa hè năm 2010, hội DDPK đã mời các hội ái hữu khác tại Paris và cựu học sinh P.KÝ để hội ngộ lần đầu tiên, trình bày các ngôi mộ vị Bác học tại Chợ Quán và nơi sinh quán tại Cái Mơn. Đầu năm 2012, tình trạng nóc nhà mồ bị hư dột, khuôn viên mộ phần thiếu trùng tu chăm sóc, vì thiếu tài trợ của gia đình, lẫn chánh quyền. Vị trí cuộc đất ngôi mộ nhà bác học duy nhứt từ xưa nay, lại nằm nơi trung tâm khu chỉnh trang đô thành, chung quanh toàn dãy lầu cao, nhà sang trọng. Để tránh dự định cuộc truất hữu mảnh đất, sau sự cảnh cáo, nếu tình trạng hoang tàn mãi mãi duy trì, và bảo tồn ngôi mộ bậc tiền bối một thiểu số hậu duệ ông Petrus Ký thuộc DDPK đã nhờ một công ty Mỹ A-Moc tại Sàigòn, và một kiến trúc sư VN, cựu học sinh Petrus Ký, vẽ họa đồ, thực hiện dự án với phí khoản gần 3.000 euros.

 Ngày 25/2/2012, trong dịp tiệc tân niên Nhâm Thìn do hội ái hữu P.Ký Paris tổ chức, một cựu học sinh P.Ký quen với gia đình nhà bác học, đã giới thiệu hội DDPK với LS Nguyễn văn Hoàng, hội trưởng hội trên, ngỏ ý quyên tiền cứu trợ tu sửa nóc ngôi mộ. Hai mươi chín thực khách, nguyên cựu học sinh P.Ký hay không tại Paris, đã góp tại chỗ ngân khoản 726 euros và giao lại tại chỗ cho hội DDPK. Với sự đóng góp của gia đình hội này, và tồn quỹ của hội, chỉ còn thiếu lối 800 euros để hoàn tất công tác tu sửa trước mùa mưa đầu tháng 3 dương lịch 2012.

 Một chiến dịch khác đã được phát động từ Paris qua liên lạc viên của hội DDPK từ đầu tháng 7/2012, đến 2 hội ái hữu P.Ký Nam, Bắc Cali và quý vị cựu học sinh LPK, để kêu gọi lòng hảo tâm quyên góp khoản 800 euros còn thiếu hụt.

 Nhận được tin cứu trợ qua «mạng», ban chấp hành hội AHBH Cali, hai hội AHPK Nam, Bắc Cali vội phổ biến rộng đến hội viên và các cựu học sinh LPK.

 Kết quả sau một tháng vận động (đầu tháng 8/ 2012) qua các vị đại diện các hội trên, các nhà mạnh thường quân đã quyên góp được 1.100 US (lối 800 Euros) vừa đúng số tiền còn thiếu, để đủ 3.000 Euros. Danh sách các ân nhân được kể như sau, do đại diện báo : hội AHPK/ BC= 200$, hội AHPK/NC = 250$.

Các ông : Paul Van, Bs Trần văn Thuần, Nguyễn qui Định, Tôn Trường Vũ, GS Nguyễn thanh Liêm, GS Nguyễn văn Sâm, GS Đào kim Phụng, TS Mai thanh Truyết, Vechai van Nguyen.

 Đại diện quyên góp cứu trợ tại Mỹ là Ô. Lâm Mỹ Hoàng Anh, hội trưởng hội AHPK /NC đã chuyển số tiền trên cho thủ quỹ hội DDPK Paris, ngày 25-7-12. Hội này đã nhận tiền, và chuyển về Sàigòn (VN), cùng với sự ủng hộ cựu học sinh PK tại Pháp, Ô. Trương thế Hảo. Việc tu sửa mộ phần đã hoàn tất.

 Sau khi cảm tạ các ân nhơn tại Pháp (25/2/12) trên mạng, hội DDPK đã tỏ lời cám ơn quý hội ái hữu PK tại Mỹ, các vị mạnh thường quân với sự vận động nhiệt tình của quý ông : Lâm Mỹ Hoàng Anh (Nam Cali), Trần văn Nam (Bắc Cali) TS Nguyễn thanh Liêm, Trần việt Hải và tất cả quý vị khác, để nhờ các đại diện chuyển lại lời cảm tạ.

 Kết luận, nhờ tinh thần nhớ cội nguồn, và người ơn bác học Trương vĩnh Ký đã quá cố gần 114 năm, quý vị cựu học sinh Petrus Ký và thân hữu đã bảo tồn quý kính ngôi mộ bậc tiền bối, Trương tiên sinh, để tránh truất hữu, cải táng.

 Xưa, Nguyễn Du, tác giả truyện Kiều văn nôm, đã tỏ bày cảm tưởng :
Bất tri tam bách dư niên hậu
Thiên hạ hà nhân khấp Tố-Như

 Tạm dịch : Ba trăm năm nữa trong thiên hạ
Chẳng biết còn ai khóc Tố-Như

 Nay đối với Trương vĩnh Ký Tiên sinh, xin thay hai câu thơ khác :
Hơn trăm năm cũ, sau tạ thế
Vẫn còn người tưởng nhớ ngài Trương

 Cảm tưởng về lòng hảo tâm và sự kiện hiếm có này, được gói ghém qua các vần thơ mộc mạc sau : 
TRƯƠNG TIÊN SINH
Văn hóa cương thường, trọng suốt đời
Văn hào thế giới, danh rạng ngời
Trăm năm tạ thế, người còn nhớ
Tài đức vẹn toàn, bậc tuyệt vời,
Hồn người chín suối được thảnh thơi,
Bình sanh lo lắng đã trút vơi,
Mặc lời phê phán công với tội
Đừng quên ơn nghĩa hỡi ai ơi !

 PARIS 20 -12- 2012
TRẦN VĂN TRUNG
Cựu học sinh Petrus Ký