NGƯỜI TÌNH TRONG " NỬA HỒN THƯƠNG ĐAU" CỦA PHẠM ĐÌNH CHƯƠNG
Lời ngỏ: “Tôi là người đàn bà sống để yêu thương và viết. Trong loạt bài Người Tình Trong Tình Khúc do tôi sưu tập và viết lại không với ý nghĩa là một công việc “ thóc mách” mà viết với tâm cảm chia sẻ để chúng ta cùng chiêm nghiệm và chiêm ngưỡng những cuộc tình đẹp, mãi đẹp… dù phải chia lìa, hay vẫn có nhau bên đời này”
Công chúng hiếm khi bắt gặp được tấm
hình chụp chung cả đại gia đình, như tấm hình chúng ta thấy trên gồm có Phạm Duy
và người đàn bà người ta đồn chính sự phụ bạc của Khánh Ngọc, khiến Phạm Đình
Chương phỏng thơ Thanh Tâm Tuyền thành ca khúc " Nửa Hồn Thương Đau"
thật xuất thần!
Trước khi chúng ta trở về quá khứ để lần lại sự thật, người viết xin nhắc lại
một chút về người nghệ sĩ tài hoa này.
Nhạc sĩ Phạm Đình Chương sinh năm 1929 tại Bạch Mai, Hà Nội. Khi soạn nhạc ông
lấy tên thật là Phạm Đình Chương. Đi hát có tên là Hoài Bắc. Quê nội ở Hà Nội
còn quê ngoại ở Sơn Tây. Ông xuất thân trong một gia đình mang truyền thống âm
nhạc, thân phụ là Phạm Đình Phụng. Người vợ đầu của cha ông, sinh được 2 người
con trai tên Phạm Đình Sỹ và Phạm Đình Viêm. Phạm Đình Sỹ lập gia đình với nữ
kịch sĩ Kiều Hạnh và có con gái là ca sĩ Mai Hương. Còn Phạm Đình Viêm tức ca
sĩ Hoài Trung, trong ban hợp ca Thăng Long như đã nói. Người vợ sau tức mẹ ruột
Phạm Đình Chương sinh 3 người gồm trưởng nữ là Phạm Thị Quang Thái, tức ca sĩ
Thái Hằng vợ nhạc sĩ Phạm Duy. Con trai thứ là nhạc sĩ Phạm Đình Chương, và cô
con gái út là Phạm Thị Băng Thanh, tức nữ ca sĩ Thái Thanh.
Khánh Ngọc là một ca sĩ thành danh trong làng nhạc, từ những năm giữa thập niên
1950 đến đầu thập niên 1960, cô là một ca sĩ được nhiều người biết với tên gọi
“ngọn núi lửa”, bởi cô có bộ ngực hấp dẫn và thường quyến rũ khán giả say đắm
mỗi khi cô lên hát.
Ngoài ra cô còn là một diễn viên điện ảnh nổi tiếng trước cả Kim Cương, Thẩm
Thúy Hằng, Trang Thiên Kim, Kiều Chinh…Khán giả ngày hôm nay có thể không biết
đến cô, nhưng trong ký ức những khán giả miền nam trước năm 1975…và nhất là
những khán giả tuổi 60-70 thì Khánh Ngọc là một trong những ngôi sao thuộc thế
hệ đầu tiên sáng chói trong làng điện ảnh Sài Gòn.
Từ nhỏ, lúc còn đi học cô rất thích ca nhạc, nên năm 12 tuổi đã theo học nhạc
với nhạc sĩ Dương Thiệu Tước và Minh Trang, lúc đó cặp nghệ sĩ này giữ phần ca
nhạc ở Đài Phát Thanh Pháp Á và Quốc Gia. Cuộc đời nghệ thuật của cô bắt đầu từ
đó. Bản nhạc đầu tiên cô trình diễn là bản “Tiếng Hát Lênh Đênh” của Từ Pháp,
hát ở rạp Nam Việt, Saigon. Lúc đó trước khi trình chiếu phim luôn có những
chương trình phụ diễn tân nhạc và Ca sĩ Khánh Ngọc đã hát hằng tuần ở các rạp
Nam Việt, Nam Quang, Văn Cầm, Đại Nam và đi lưu diễn nhiều nơi khác.
Đến năm 13, 14 tuổi Ca sĩ Khánh Ngọc hát ở các Đài Phát Thanh và hát trong các
chương trình đại nhạc hội ở Saigon, các tỉnh, Đà Lạt, và ra Miền Trung, Sau đó
Ca sĩ Khánh Ngọc gia nhập Ban Gió Nam trong đó có Thái Thanh, Thái Hằng, Hoài Trung
và Hoài Bắc, rồi ra Bắc thì có Trần Văn Trạch, Nhạc sĩ Võ Đức Thu và ban ca
nhạc nhảy múa là Lưu Hồng, Lưu Bình. Vào năm 1955 có phái đoàn ngoại quốc đến
Saigon để tìm các diễn viên cho phim “Ánh Sáng Miền Nam”. Đạo diễn phim này là
người Phi Luật Tân cũng chọn nhiều diễn viên, nhưng qua một chương trình nhạc
cảnh “Được Mùa” do Ban Hợp ca Thăng Long trình diễn tại rạp Việt Long, Đạo Diễn
Phi Luật Tân “chấm” Cùng lúc là minh tinh của ba bộ phim đều thành công, Khánh
Ngọc cũng được khán giả mến mộ nhiều nên cô đã ca hát mỗi tối ở các vũ trường
lớn của Saigon, Chợ Lớn lúc bấy giờ. Khánh Ngọc là một vì sao sáng chói nhất
của vòm trời ca nhạc điện ảnh Việt Nam.
Khánh Ngọc cũng chính là người vợ thương yêu của Phạm Đình Chương. Thời gian
này nhạc sĩ Phạm Đình Chương đã nghe phong phanh Khánh Ngọc ngoại tình, nhưng vì
tình yêu nên ông vẫn tin tưởng vợ và bỏ ngoài tai tất cả những nguồn tin “lá
cải” ấy. Cho đến khi biết được sự thật không thể phủ nhận được. Vào những năm
của thập kỷ 60, báo chí Sài Gòn xôn xao vụ ly dị của vợ chồng ca nhạc sĩ Phạm
Đình Chương – Khánh Ngọc. Có thể nói rằng sự tan vỡ của gia đình tiếng tăm thời
bấy giờ được dư luận quy cho môt cuộc tình vụng trộm giữa ca sĩ Khánh Ngọc và
“tình địch” không ai chính là nhạc sĩ Phạm Duy!
Đó là một chia tay bất ngờ, không thể oan trái hơn, giữa ông và nữ ca sĩ Khánh
Ngọc.
Thảm kịch với sức chấn động và, dư chấn dội lại dài lâu từ dư luận, thân, tâm, đã dập tắt mọi tiếng cười. Khóa chặt mọi nẻo đường dẫn tới tiếng hát.
“Thăng Long”’ bị chôn sống sau địa chấn.
Nhà
văn Mai Thảo kể, rời bỏ đầu tiên khỏi “bản doanh” đại gia đình Thăng Long ở
đường Bà Huyện Thanh Quan là Phạm Duy và Thái Hằng. Phần còn lại gồm cả “Bà mẹ
Thăng Long” (thân mẫu nhạc sĩ Phạm Đình Chương), dọn về một ngôi nhà nhỏ ở
đường Võ Tánh.
Đó là thời gian họ Phạm sống những ngày gần như cắt đứt mọi liên hệ xã hội. Ông
chỉ tiếp xúc với một số bằng hữu thân thiết, giới hạn.
Vẫn theo lời kể của nhà văn Mai Thảo, đang từ một “tay chơi” một “star,” thần
tượng của giới trẻ thời đó, Phạm Đình Chương đã lột xác thành kẻ khác.
Ông thay đổi hoàn toàn. Từ sự không còn một chút để ý quần áo, ăn mặc, tới sự
tắt ngấm nụ cười. Ông trở thành một người không chỉ kiệm lời, đôi khi còn bẳn
gắt nữa.
Mai Thảo, tác giả tiểu thuyết “Mười đêm ngà ngọc,” một truyện dài viết về gia
đình Thăng Long, nói:
“Nhiều khi cả ngày Hoài Bắc không mở miệng…Nhưng số anh em thân, vẫn lui tới,
không bảo nhau, chúng tôi tôn trọng sự im lặng của Hoài Bắc. Chúng tôi tìm mọi
cách, nghĩ đủ mọi chuyện chỉ với mục đích sao cho bạn vui. Bạn có thể có lại nụ
cười…”
Trái với một vài bài viết cho rằng ngay sau đó, họ Phạm đã sáng tác một số ca
khúc như “Nửa hồn thương đau” hay “Người đi qua đời tôi,” “Khi cuộc tình đã
chết”… Như một phản ứng tức khắc với phần số.
Sự thực dư chấn của thảm kịch đã giảm thiểu mọi hoạt động của nhạc sĩ Phạm Đình
Chương một thời gian khá dài. Nó như một dấu lặng (bất thường) trong âm nhạc!
Bản nhạc "Nửa hồn thương đau " viết xong vào năm 1970, tại Đêm Mầu
Hồng, đường Tự Do theo yêu cầu của anh Quốc Phong, giám đốc Liên Ảnh Công Ty,
để dùng cho cuốn phim Chân Trời Tím do công ty này sản xuất.
Toàn bản nhạc do chính Phạm Đình Chương đặt lời. Chỉ duy nhất có hai câu cuối
bài trích ở tác phẩm Lệ Đá Xanh, thơ Thanh Tâm Tuyền, nhạc Cung Tiến mà thôi.
Khi được hỏi tại sao chỉ còn hai câu chót mà “Nửa hồn thương đau” lại phải mượn
nhạc Cung Tiến thì Phạm Đình Chương cho biết:
“Khi tôi nhận lời viết một nhạc phim cho phim “Chân trời tím,” Quốc Phong chi
ngay tiền tác quyền. Trước sự điệu nghệ của bạn, tôi đã bắt tay vào việc sáng
tác. Thời gian tôi dành cho ‘Nửa hồn thương đau’ không nhiều lắm. Nhưng khi tới
phần “coda” tức là lúc phải đi ra, kết thúc ca khúc, tôi loay hoay không biết
phải viết sao cho hợp với nội dung bản nhạc…Nghĩ thời hạn “nộp bài” còn xa, tôi
cất nó đi. Bất đồ, một buổi tối Quốc Phong ghé lại ‘Đêm mầu hồng’ đòi nợ! Bảo,
mọi chuyện đã sẵn sàng. Ê kíp quay đã ‘bấm máy’. Chỉ còn thiếu nhạc phim thôi.
Quốc Phong gia hạn cho tôi, tối đa, hai ngày! Ông biết mà, tôi làm gì được với
hai ngày phù du đó! May sao, khi ấy, trên nóc chiếc piano của tôi, lại có bài
‘Lệ đá xanh’ của Cung Tiến, phổ thơ Thanh Tâm Tuyền. Tôi thấy cái coda bài này
có vẻ thích hợp với ‘Nửa hồn thương đau,’ thêm nữa, cả hai đều là bạn rất thân;
thế là… ‘a lê hấp’, tôi dùng ngay cai ‘coda’ đó. Và, tôi có ghi rõ là tôi
‘mượn’ của Cung Tiến…”
Nhìn lại giai đoạn “hậu địa chấn” bi kịch vùi dập đời riêng của họ Phạm, kể từ
cuối thập niên (19)50 tới 1967, những người theo dõi sáng tác của ông trong
giai đoạn này, hầu như không tìm thấy một ca từ nào mang tính kết án, nguyền
rủa hay, thù oán… Mà trái lại.
Ngay ca khúc “Nửa hồn thương đau” được dư luận nhắc tới, bàn tán nhiều nhất và,
đề quyết rằng, họ Phạm viết ca khúc này nhằm gửi tới người bạn đời đã chia tay
trong quá khứ của ông thì, “đỉnh điểm” của ca từ cũng chỉ là những câu hỏi ném
ngược về quá khứ. Như một tỏ-tình- với-dĩ-vãng. Một nâng-niu-vết-sẹo-định-mệnh:
“Nhắm mắt ôi sao nửa hồn bỗng thương đau / ôi sao ngàn trùng mãi xa nhau / hay
ta còn hẹn nhau kiếp nào? / Anh ở đâu? / Em ở đâu?” (Lời hoàn toàn của Phạm
Đình Chương.)
Từ góc độ này, có người đã kết luận, nhạc sĩ Phạm Đình Chương không chỉ lớn lao
ở tài năng, mà ông còn lớn lao ở phong cách đối mặt với thảm kịch và, ăn ở với
người, với đời nữa. *
Ngay với ca khúc tựa đề “Người đi qua đời tôi” thì họ Phạm cũng đã chọn câu thơ
như một câu hỏi, có thể làm nao lòng người nghe là: “Em đi qua đời anh / không
nhớ gì sao em?”
Bà Khánh Ngọc giờ ra sao?
Sau khi ly hôn và giao đứa con trai khoảng 4 tuổi lại cho nhạc sĩ Phạm Đình
Chương nuôi. Năm 1961 bà Khánh Ngọc qua Mỹ học về điện ảnh. Trong một cuộc
phỏng vấn được đưa lên Youtube do bà Tuyết Mai thực hiện tại Florida vào năm
2007 (**), người viết thấy bà Khánh Ngọc còn đẹp, nhất là nhìn hấp dẩn lắm, ánh
mắt rất đa tình, ác liệt, miệng rộng, hơi móm nhưng duyên dáng. Bà nhắc lại
những giai đoạn ca hát như ở trên. Có lẽ bà Tuyết Mai nóng ruột tò mò muốn hỏi
về những chuyện riêng của “ ngày xưa” nhưng ý tứ không dám sổ sàng. Riêng bà
Khánh Ngọc lúc nào cũng cười, khi nhắc đến ban hợp ca Thăng Long, thái độ bà
rất thản nhiên, bà cho biết, khi qua Mỹ bà gặp một du học sinh và hai người
hiểu nhau rồi kết hôn. Hiện bà có 3 người con và đang sống hạnh phúc tại Losan.
Bà vẫn thường xuyên đi đây đó ca hát trong những hội đoàn cộng đồng bè bạn và
ao ước được về sống tại Việt Nam trong những ngày cuối đời.
Người viết chưa thấy tài liệu nào nói ông Phạm Đình Chương có gặp lại bà Khánh
Ngọc lần nào không. Nhưng trong bài Tưởng mộ Phạm Đình Chương của Mai Thảo, và
trong bài tưởng mộ Mai Thảo của bà Lê thị Huệ có nhắc đến bà Ý Liên, người vợ
sau của nhạc sĩ Phạm Đình Chương và vẽ lại hình ảnh bà như sau: “Hai lần tôi
gặp Liên trong hai đêm tối. Một lần ở nhà Phạm Đình Chương ở ngôi nhà vùng
Norwalk, khi tôi ngó thấy Ý Liên lần đầu tiên tôi nói với Mai Thảo và Phạm Đình
Chương Liên là Liên tiểu thuyết. Liên im ắng nhìn tôi và ngồi yên trong vị trí
tôi đặt định cho Liên. Đêm nay tôi gặp lại Liên hai ông kia không còn. Nhưng
một người đàn ông khác, ông Đặng Trần Thức quay lưng lại mời Liên ngâm một bài
thơ. Đêm sâu và giọng Liên nhung êm: "Trời cuối thu rồi em ở đâu. Nằm
trong mồ lạnh chắc em sầu" Tình yêu Liên rút lòng ra rũ rượi như bóng ma
da đêm. Đâu đó thấy hai chiếc bóng Phạm Đình Chương và Mai Thảo in trên tường
nhà Trần Diệu Hằng đêm nay!...” (***)
Chúng ta hãy nghe lại bài hát này với giọng ca Thái Thanh, để khắc khoải, buồn
cho một cuộc tình không trọn vẹn, như của tôi, như của bạn, như của những người
chung quanh chúng ta…
thuỵvi
Cảm ơn, và, xin phép được trích:
(*) Trang Du Tử Lê
(***) Trang Gió o
(**) Mời xem YouTube về bà Khánh Ngọc do Tuyết Mai thực hiện