Một Thoáng THƠ TỨ TUYỆT

 

 Như tên gọi, thơ Tứ Tuyệt (poème de quatre vers, quadrain), là thể thơ bốn câu, tập trung vào một chủ đề, một cảm xúc hay một suy nghĩ. Đó là một bài thơ ngắn, rất riêng, với đặc trưng là không đổi ý và thương kết thúc bằng một ý bất ngờ. Người đời vẫn cho Thơ Tứ Tuyệt phát xuất từ Thơ Đường bên Trung Hoa, từ Thất Ngôn Đường Luật rồi chuyển dần qua Tứ Ngôn hay Ngũ Ngôn. Riêng ở Việt Nam ta, Thơ Tứ Tuyệt được thể hiện luôn qua Thơ Song Thất Lục Bát, Lục Bát, Thơ Năm Chữ, Bốn Chữ hay thậm chí Ba Chữ!

 Các Thi Hào, Thi Bá thơ Đường Trung Hoa có nhiều thơ Tứ Tuyệt như là một trong những điểm đặc sắc của Thơ Đường được truyền tụng từ đời nầy qua đời khác trong không gian văn nghệ.

 Tôi rất thích thơ Tứ Tuyệt bởi lẽ thơ được trình bày một cách ngắn gọn, nhưng cũng vì ngắn gọn, việc làm thơ Tứ Tuyệt cũng gặp không ít khó khăn vì không dễ dàng diễn tả tập trung vào một ý, một cảnh, một tình, một tâm trạng chỉ qua bốn câu thơ. Không có bố cục mẫu nên nhiều khi Thơ Tứ Tuyệt mở đề tài bằng hai câu đầu, rồi đi đến kết luận bằng hai câu cuối hoặc là câu cuối được dùng để bày tỏ cảm xúc hay mở ra một cảm xúc về hướng khác với đề tài để gây lý thú cho người đọc.

 Nghĩ cho cùng, trong thời đại kỹ nghệ tân tiến, người người chạy đua với thời gian thì việc làm và thưởng thức thơ Tứ Tuyệt là một ưu điểm nhờ sự nói ít mà gợi nhiều suy ngẫm cho người đọc. Lắm khi sự ngắn gọn lại chứa nhiều triết lý sâu xa và mới lạ. Thât không quá đáng khi người Trung Hoa vẫn gọi thơ Tứ Tuyệt là “TUYỆT CÚ” (câu tuyệt diệu). Cần nói là khi thưởng thức loại thơ nầy, người nghe, người đọc thường lặng im, như nín thở để cuối cùng, khi câu chót được lướt qua thì thở dài nhẹ nhõm như vừa tìm thấy một điều mới mẻ thú vị.

 Xin dẫn vài bài Tứ Tuyệt sau đây của vài nhà thơ nổi tiếng về Thơ Đường , Trung Hoa và vài bài của nhà thơ Việt Nam đã thành danh qua nhiều thế hệ:

PHONG KIỀU DẠ BẠC ( TRƯƠNG KẾ)

( Phiên âm Hán Việt)

Nguyệt lạc ô đề sương mãn thiên

Giang phong ngư hỏa đối sầu miên

Cô Tô thành ngoại Hàn San tự

Dạ bán chung thanh đáo khách thuyền

 

BẢN DỊCH ( TẢN ĐÀ)

Trăng tà, tiếng quạ kêu sương

Lửa chài, cây bến sầu vương giấc hồ

Thuyền ai đậu bến Cô Tô

Nửa đêm nghe tiếng chuông chùa Hàn San

 

LƯƠNG CHÂU TỪ (VƯƠNG HÀN)

( Phiên âm Hán Việt)

Bồ đào mỹ tữu dạ quang bôi

Dục ẩm tỳ bà mã thượng thôi

Túy ngọa sa trường quân mạc tiếu

 Cổ lai chinh chiến kỷ nhân hồi?

 

BẢN PHỎNG DỊCH (TRẦN KIÊU BẠC)

Rượu quý Bồ đào chén lưu ly

Chưa uống mà đàn đã giục đi

Đừng cười kẻ say nơi chiến trận

Xưa nay chinh chiến mấy ai về?

 

HỒI HƯƠNG NGẪU THƯ (HẠ TRI CHƯƠNG)

Thiếu tiểu ly gia, lão đại hồi

Hương âm vô cải, mấn mao tồi

Nhi đồng tương kiến bất tương thức

Tiếu vấn: Khách tòng hà xứ lai?

.

.

BẢN DỊCH (TRẦN TRỌNG KIM)

Bé đi, già mới về nhà

Tiếng quê vẫn thế, tóc đà rụng thưa

Trẻ con trông thấy hững hờ

Cười ồ, hỏi khách lạ từ phương nao?

 

NAM QUỐC SƠN HÀ (LÝ THƯƠNG KIỆT/ 1019-1105)

Nguyên bản tiếng Hán: 南國山河 南 國 山 河 南 帝 居 截 然 定 分 在 天 書 如 何 逆 虜 來 侵 犯 汝 等 行 看 取 敗 虛

Bản phiên âm Hán-Việt: Nam quốc sơn hà Nam quốc sơn hà Nam đế cư, Tiệt nhiên định phận tại thiên thư. Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm, Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch thơ: Sông núi nước Nam Sông núi nước Nam, vua Nam ở Rành rành định phận tại sách trời Cớ sao lũ giặc sang xâm phạm? Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời.

 

MIẾNG TRẦU (HỒ XUÂN HƯƠNG)

Quả cau nho nhỏ miếng trầu ôi

Nầy của Xuân Hương đã quệt rồi

Có phải duyên nhau thì thắm lại

Đừng xanh như lá bạc như vôi.

 

ÔNG PHỖNG ĐÁ (NGUYỄN KHUYẾN)

Ông đứng làm chi đó hỡi ông?

Trơ trơ như đá vững như đồng

Đêm ngày gìn giữ cho ai đó?

Non nước đầy vơi có biết không?

 

BA CÁI LĂNG NHĂNG (TRẦN TẾ XƯƠNG)

Một trà một rượu một đàn bà

Ba cái lăng nhăng nó quấy ta

Chưà được thứ nào hay thứ nấy

Có chăng chưa rượu với chừa trà!

 

RÉT ĐẦU MÙA NHỚ NGƯỜI ĐI PHÍA BỂ (CHẾ LAN VIÊN)

 Cái rét đầu mùa, anh rét xa em

Đêm dài lạnh, chăn chia làm hai nửa

Một đắp cho em ở vùng sóng bể

Một đắp cho mình ở phía không em!

 

TÙ (HOÀNG CẦM)

Em khép hồn anh quanh sợi tóc

Anh khóa vòng không số ngực em trần

Lạ chưa, hai đứa cùng ao ước

Kết lứa ngồi chịu án chung thân

 

NÀNG THƠ LẠNH (THẾ LỮ)

Gió bấc giục về, Nương Tử rét

Bạn nghèo không sắm áo nhung tơ

Sương thu gội mãi trên vai giá

Ta lấy gì đây đắp dáng Thơ?

 

ĐAN ÁO (PHẠM THIÊN THƯ)

Em ngồi đan chiếc áo len xanh

Hẹn gió thu về gởi tặng anh

Rồi em bỏ đó vào thiên cổ

Anh một đời ngóng áo thiên thanh

 

NẰM ĐÊM ANH CỨ THƯƠNG EM (XUÂN DIỆU)

Nằm đêm anh cứ thương em

Rơi nghiêng nước mắt một bên gối nằm

Thế nầy cho hết trăm năm

Đến muôn năm vẫn âm thầm thương em

 

ĐỢI (LƯ TRỌNG LƯ)

Yêu với không yêu, nói lúc đầu

Làm chi như thể phỉnh phờ nhau

Hôm ni hôm nớ mong rồi đợi

Trăng nở đầy buồng, người ở đâu?

THƠ BỐN CÂU TRẦN KIÊU BẠC

 Giai thoại Thơ Đường Trung Quốc có kể chuyện “ Bốn Câu Là Đủ Ý” : Có một chàng thư sinh trẻ tên Tố Vịnh quê ở Lạc Dương đến Tràng An dự kỳ thi Hội.

Đề thi được ra là “Chung Nam vọng dư tuyết” (dịch nghĩa: Núi Chung Nam ngắm tuyết còn sót lại) . Thí sinh phải làm bài thơ năm chữ tả cảnh gồm sáu vần trong mươì hai câu.

 

Tố Vịnh suy nghĩ và trầm ngâm, sau cùng chỉ viết ra bốn câu như sau:

(phiên âm Hán Việt)

Chung Nam âm lĩnh tú

Tích tuyết phù vân đoan

Lâm biểu minh tễ sắc

Thành trung tăng mộ hàn

(dịch nghĩa)

 Đĩnh phía Bắc núi Chung trơ trụi

Mây và tuyết thường đọng lại

Phía ngoài rừng ngày sáng rỡ

Trong thành thì giá buốt hơn

 

 Viết xong, Tố Vịnh đứng lên nộp bài. Quan chủ khảo xem, ngạc nhiên hỏi: Sao không làm trọn trọn mười hai câu? Tố Vịnh cười nói: “ Khi làm thơ viết văn, đáng đi thì đi, đáng dừng thì dừng. Ý tôi đã hết, há có thể lải nhải viết bừa cho đủ số câu?”

 Theo trường qui, với bài thơ thiếu tám câu, Tố Vịnh sẽ bị đánh rớt. Nhưng quan chủ khảo sau khi thấy lạ, đọc kỹ bài thơ thì thấy dù chỉ bốn câu, thí sinh đã tả cảnh rất hay, từ ngọn núi đến rừng cây, từ ngày sáng đến chiều tà qua cái lạnh khi tuyết xuống. Ý thơ toàn vẹn, quả là thơ hay!

 Ông cảm kích bèn tâu Vua, đề nghị phá lệ, cho Tố Vịnh đỗ Tiến Sĩ. Việc đó thành một giai thoại trong thi cử ở Trung Hoa. Sau nầy bài thơ của Tố Vịnh được tuyển vào Đường Thi Tam Bách Thủ, thành một kiệc tác được lưu truyền dài lâu.

“Bốn Câu Là Đủ Ý”, tôi suy nghĩ hoài! Vâng, thì không cần nhiều, chỉ cần bốn câu thôi!

Tôi sẽ đưa ra vài bài bốn câu, không dám bảo là Tứ Tuyệt vì dù muốn tạo ngạc nhiên hay gây ra cái mới ở câu cuối vẫn thấy đâu đó ý thơ còn vụng về, luật thơ chưa thể chỉnh như thơ cổ, và việc gây thỏa mãn cho người đọc chắc không thể chu toàn, nên chỉ dám mạo muội gởi đi như sau:

NHÌN LẠI

 Cuối mùa còn một chút mưa rơi

Hạt nhớ, hạt thương, hạt ngậm ngùi

Mai sau có trầm mình trong nắng

Vẫn nhớ mưa buồn rớt lẻ loi!

 

TẠ

 Tạ ơn đời rót máu về tim

Tạ tình em khóc ướt vai mềm

Tạ từ đêm thức cho trời sáng

Tạ lòng nguyệt quế tỏa hương quen!

 

KHÔNG ĐỀ

 Không giờ, không thấy số không

Đồng hồ đã vẽ hai vòng mười hai

Đêm không em để đêm dài

Không giờ, không cả lòng ai đợi chờ!

 

GỞI VỀ SÀIGÒN

 Mừng nghe nguyệt quế trổ hoa

Chắc là rụng trắng hiên nhà, ngoài sân

Gởi Sàigòn chút bâng khuâng

Người chăm nguyệt quế còn không nụ cười?

 

XA MẸ

Cầm theo ve Nhị Thiên Đường

Dầu còn phân nửa, tình thương Mẹ đầy

Xa quê đếm chuổi ngày dài

Ve dầu nhỏ xíu giữ hoài bên lưng!

 

CÚC NỞ HOA

 Trồng ở đầu hiên đơn độc Cúc

Mơ hoài Cúc chẳng nở cho ta

Bụt bảo: Con làm thơ Tứ Tuyệt

Cúc Vàng cảm động sẽ ra hoa!

 

TÓC PHAI MÀU

 Chắc buồn nên tóc đẩy xô nhau

Đường rẽ chia hai nửa mái đầu

Một bên quê cũ bên quê mới

Tóc cũng vì quê sớm bạc màu!

 

LÃNG MẠN ƠI, CON MUỖI

Nằm nghiêng em dáng nhỏ vai mềm

Muỗi đến vo ve trắng cả đêm

Một chút ngực phơi ngoài áo mỏng

Nhìn hoài muỗi chẳng muốn bay lên!

 

NƯỚC MẮT TRONG CƠM

 Bưng chén cơm chiên nhìn thấy Mẹ

Dỗ dành từng muỗng đút cho con

Sao thấy trong cơm dòng nước mắt

Con không ăn được để Mẹ buồn!

 

TRÊN VẠT ÁO DÀI

 Ước chi trên vạt áo dài

Có ghi tất cả những bài thơ tôi

Để khi vén áo em ngồi

Thơ rung từng chữ từng lời mộng du!

 

THEO CÙNG NGUYỄN BÍNH

 Cầm câu sáu tám ngại ngần

Hình như Nguyễn Bính đứng gần đâu đây

Thôi thì mạnh dạn buông tay

Cho thơ lục bát bay đầy vườn thơ!

 

MỘT GIÂY XAO ĐỘNG

 

Đìu hiu gió đìu hiu mây

Đìu hiu đến cả bàn tay người tình

Một giây suy nghĩ quẩn quanh

Thì ra mới biết một mình đìu hiu!

 

 

 

THƯƠNG TÓC NGẮN

 

Lỡ thương tóc ngắn ai rồi

Dẫu trăm mái tóc dài thôi cũng đành

Ngắn vừa đủ động lòng anh

Ngắn vừa đủ buộc mình thành nợ duyên.

 

 

SÔNG NƯỚC ĐỒNG NAI

 

Vẫn là sông nước còn đầy

Mà khô khát cả hàng cây hai bờ

Bên nầy tả ngạn tương tư

Bên kia hữu ngạn dật dờ hồn quê!

 

 

NGÃ BA SÔNG

 

Thuyền xuôi về ngã ba sông

Ai theo nhánh rẽ cho lòng xa nhau

Mình còn hai nhánh sông sâu

Băn khoăn không biết ngã nào mà bơi.

 

 

HỌC TOÁN

(kính tặng quý Thầy Trần Phiên và Hà Tường Cát trường TH Ngô Quyền, Biên Hoà)

 

Thầy ra đề Toán khó trần ai

Tìm hoài lời giải mãi loay hoay

Thật tình em ráng vào trong lớp

Bởi không mê Toán chỉ mê Thầy!

 

 

TẶNG CÔ HÀNG MỸ PHẨM

 

Dọn hàng về sớm chi em

Người ta còn đợi mua thêm chút quà

Trăm con mắt ngó từ xa

Chắc chờ mua cái thật thà của em!

 

 

NGƯỢC DÒNG

 

Đêm vừa hết, giọt cà phê còn nặng

Đời đã vơi nhưng đáy cốc chưa vơi

Nước mắt cạn mà khổ đau chưa cạn

Tình còn đây sao người vội xa người?

 

 

NGÃ BA ĐƯỜNG

 

Thôi rồi người đã xa xôi

Sao nghe lòng đắng như đời khổ qua

Đời chia chi những ngã ba

Không chừa một lối cho ta chung đường?

 

 

THƠ NGÂY

 

Đi hoài chưa hết

Một tấc thơ ngây

Đời còn trăm thước

Nên vẫn ngu hoài!

 

 

SINH NHẬT

 

Dù cho sinh nhật đến mấy mươi

Cũng là con trẻ của Mẹ thôi

Mấy mươi cũng vẫn là con trẻ

Cần Mẹ hoài như thuở nằm nôi.

 

 

ĐÓN TẾT

 

Đêm xa quê đón Tết

Một lời ước đơn sơ

Phải chi lòng bánh tét

Nhuộm xanh đêm giao thừa!

 

 

PHÚT ĐẦU TIÊN

 

Sinh con Mẹ đã mừng vui

Cả nhà vang những tiếng cười thân quen

Mình con khóc phút đầu tiên

Phải chăng biết nỗi truân chuyên cuộc đời?

 

 

LƯỢM GẠO

 

Lời Mẹ dặn con hồi thơ trẻ

Hạt gạo như vàng quý biết bao

Lượm hạt gạo rơi lòng nhớ Mẹ

Lời dạy còn ghi, Mẹ chốn nào?

 

 

TƯƠNG TƯ

 

Tôi lại nhìn tôi trong bóng đêm

Tắt đèn nên thấy bóng lạ thêm

Hình như ai núp đàng sau bóng

Là bóng tôi buồn hay bóng em?

 

 

TRONG MƠ THẤY MẸ

 

Nằm mơ thấy Mẹ dắt con đi

Sau trống trường tan dẫn con về

Sương sớm phủ vây màu nắng đục

Tỉnh ra mới biết nắng Cali.

 

 

LÒNG CA KỶ

 

Màn khép rồi, anh có trọn vui?

Chờ cho khán giả bỏ đi rồi

Em lau son phấn ngoài sân khấu

Vãn tuồng, em chỉ có anh thôi!

 

 

CƠM TRẮNG

 

Chiều xuống Mẹ đem nồi vo gạo

Xả hết cám đen, gạo sạch trơn

Quê người cơm tối ngồi thương Mẹ

Nhìn cơm trắng muốt nhớ Mẹ buồn!

 

 

CHỈ MỘT NGƯỜI

 

Những dòng thơ tôi viết

Tưởng gởi cho nhiều người

Nhưng chắc không ai biết

Dành riêng một người thôi!

 

 

THĂM MỒ MẸ

 

Về thăm mồ Mẹ gió đong đưa

Mưa rớt lâm râm khoảng cuối mùa

Áo mỏng đơn sơ còn chưa ướt

Mà sao hai mắt dột đầy mưa?

 

 

GIAO THỪA NHỚ QUÊ XA

 

Giao thừa đón Tết xa quê

Tết quê xa, nhớ Tết quê nắng đầy

Nắng đầy, hồn lại mưa bay

Ước chi mọc cánh mà bay về nhà!

 

 

TỈNH TỌA

 

Âm u bóng tối

Đơn độc cuộc đời

Sát na tỉnh tọa

Thấy đời lên ngôi

 

ƠN THẦY CÔ

 

Qua bờ xa, thấy đò còn đưa khách

Tim học trò đập vội tiếng ngân rung

Công người đưa đò dày hơn trái đất

Nhớ ơn hoài NGƯỜI đã chở qua sông!

 

 

TRẦN KIÊU BẠC

 

(Tham khảo từ Internet và Giai Thoai THƠ ĐƯỜNG & TÁC GIẢ của Hà Anh, Nhà Xuất Bản Văn Nghệ 2002)